Liczbę punktów sprzedaży powinna nadal ustalać rada gminy

Przepisy art. 12 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie naruszają przepisów konstytucji. Rozważyć można doprecyzowanie przepisu, bo z praktyki rad gmin wynika, że nie zawsze rozumieją one zakres zawartego w tych przepisach upoważnienia. Przede wszystkim jednak powinno się upowszechniać odpowiednie orzeczenia sądowoadministracyjne - po to, by rady nie wykraczały poza zakres upoważnienia.

W Ministerstwie Gospodarki trwają prace nad zmianą ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w związku z pojawiającymi się doniesieniami o jej niekonstytucyjności. W projekcie dąży się do wprowadzenia takich zapisów, które ułatwią przedsiębiorcom podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie obrotu napojami alkoholowymi na równych zasadach - bez możliwości ograniczania swobody prowadzonej przez nich działalności przez rady gmin lub wpływające na ich uchwały różnego rodzaju grupy lobbingu czy nacisku. Czy art. 12 ustawy o wychowaniu trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi narusza konstytucyjną zasadę wolności działalności gospodarczej?

Zgodnie z art. 12 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 ze zm.), rada gminy ustala liczbę punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz zasady usytuowania miejsc sprzedaży i podawania tych napojów, dostosowując uchwały w tych sprawach do postanowień gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Niektóre rady gmin nadużywały powyższych kompetencji, w szczególności przez określenie liczby punktów sprzedaży na 0 oraz przez wykorzystywanie upoważnienia do określania zasad usytuowania miejsc sprzedaży i podawania do normowania czasu sprzedaży, warunków sprzedaży czy wprowadzania innych zakazów sprzedaży niż określone w ar. 14 ustawy. Nadużycia te spotykały się z reakcją wojewodów jako organów nadzoru i zostały uznane za niezgodne z prawem przez sądy administracyjne, które nadają powołanym przepisom wykładnię literalną.

Jeżeli rozważa się kwestię konstytucyjności przepisów art. 12, czynić to zatem można przy - potwierdzonym w praktyce stosowania ustawy - przyjęciu ich literalnej wykładni.

Problem konstytucyjności art. 12 ustawy o wychowaniu w trzeźwości (...) - poza kwestią, czy nie narusza on zasady przyzwoitej legislacji - można oceniać tylko z punktu widzenia zasady wolności gospodarczej, która - zgodnie z art. 22 konstytucji - może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Niewątpliwie stosuje się tu zasadę proporcjonalności, zgodnie z którą zakres ingerencji w prawo powinien być proporcjonalny do celu, jaki zamierza się osiągnąć (z tym jednak, że w tym przypadku cele są jasno określone w preambule ustawy oraz w art. 1 ust. 2 i art. 2 ust. 1 pkt 4 - idzie o ograniczenie spożycia i ograniczenie dostępności alkoholu). Jeżeli uzna się, a są do tego podstawy, konstytucyjność powyższych celów, przyznanie radom gmin omawianych kompetencji trudno uznać za naruszenie zasady proporcjonalności. Odrębną kwestią jest to, czy - wobec utrwalenia się przekonania, że proporcjonalność dotyczy ustawodawstwa - nie należałoby wyraźnie wskazać w art. 12, że rada gminy powinna kierować się nie tylko uchwalonym przez siebie programem, ale przede wszystkim podejmować uchwały na podstawie tego artykułu zgodnie z zasadą proporcjonalności.

Komentarz do projektu ustawy

Prof. Hubert Izdebski, Uniwersytet Warszawski